Οι πλατφόρμες των social media χρησιμοποιούν τις ίδιες τεχνικές με τις εταιρείες τυχερών παιχνιδιών για να δημιουργήσουν ψυχολογικές εξαρτήσεις και να «βυθίσουν» τα προϊόντα τους στη ζωή των χρηστών τους, προειδοποιούν οι ειδικοί.
Αυτές οι μέθοδοι είναι τόσο αποτελεσματικές, ώστε μπορούν να ενεργοποιήσουν παρόμοιους μηχανισμούς όπως κάνει η κοκαΐνη στον εγκέφαλο, να δημιουργήσουν ψυχολογικές εξαρτήσεις, ακόμα και «ηχητικές κλήσεις και ειδοποιήσεις», στις οποίες οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αισθάνονται τη δόνηση ενός smartphone, ακόμα και όταν δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα.
«Το Facebook, το Twitter και άλλες εταιρείες χρησιμοποιούν μεθόδους παρόμοιες με τη βιομηχανία τυχερών παιχνιδιών για να κρατούν τους χρήστες στις ιστοσελίδες τους», δήλωσε η συγγραφέας του βιβλίου «Addiction by Design» (Εθισμός από Σχέδιο) Νατάσα Σουλ, η οποία ανέφερε πως τα μηχανήματα τυχερών παιχνιδιών και άλλα συστήματα έχουν σχεδιαστεί για να «κλειδώνουν» τους χρήστες σε έναν κύκλο εθισμού. «Στην ηλεκτρονική οικονομία, τα έσοδα αποτελούν συνάρτηση της συνεχούς προσοχής των καταναλωτών, η οποία μετράται σε κλικ και χρόνο που δαπανάται», προσθέτει.
Είτε πρόκειται για βίντεο στο Snapchat, για φωτογραφίες στο Facebook ή για να παίξετε το CandyCrush, εξηγεί η Σουλ, έχετε εγκλωβιστεί σε «λαϊκούς βρόχους» ή σε επαναλαμβανόμενους κύκλους αβεβαιότητας, αναμονής και ανατροφοδότησης – και οι ανταμοιβές είναι αρκετές για να συνεχίζετε.
«Αν καταφέρετε να απελευθερωθείτε, τσιτώνεστε με μικρά μηνύματα ή προσφορές μπόνους για να σας τραβήξουν την προσοχή και να γυρίσετε πίσω», επισήμανε η Σουλ και συμπλήρωσε: «Πρέπει να αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε το κόστος του χρόνου που αφιερώνεται στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης. Δεν είναι μόνο ένα παιχνίδι – μας επηρεάζει οικονομικά, σωματικά και συναισθηματικά».
Αναδημιουργώντας τον κουλοχέρη
Ο μηχανισμός «τραβήξτε για να ανανεωθεί η σελίδα» και απεριόριστης κύλισης στα news feed (ροή ειδήσεων και κοινοποιήσεων) είναι εντυπωσιακά παρόμοιος με έναν κουλοχέρη, υπογράμμισε ο πρώην σχεδιαστής της Google, Τρίσταν Χάρις.
«Τραβάτε έναν μοχλό και αμέσως λαμβάνετε είτε μια δελεαστική ανταμοιβή (ένα παιχνίδι, ένα βραβείο!) ή τίποτα», σημειώνει ο Χάρις. Δεν μπορούμε να ξέρουμε πότε θα ανταμειφθούμε και, συχνά, δεν βρίσκουμε τίποτα ενδιαφέρον ή ευχάριστο, όπως συμβαίνει και με τα τυχερά παιχνίδια. Και ακριβώς αυτό μας τραβάει να το κάνουμε ξανά.
«Οι ανταμοιβές είναι αυτές στις οποίες οι ψυχολόγοι αναφέρονται ως χρονοδιαγράμματα μεταβλητών ενισχύσεων και είναι το κλειδί για τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που ελέγχουν επανειλημμένα τις οθόνες τους», τόνισε ο καθηγητής συμπεριφοριστικής εξάρτησης και διευθυντής της Διεθνούς Ερευνητικής Μονάδας του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ Τρεντ, δρ Μαρκ Γκρίφιθς.
Ο δρ Γκρίφιθς επισημαίνει ότι «οι ιστοσελίδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι γεμάτες με απρόβλεπτες ανταμοιβές. Προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να τους κάνουν να ακολουθούν μια ρουτίνα και να ελέγχουν τις οθόνες τους από συνήθεια».
Όπως ο τζόγος, δηλαδή τα τυχερά παιχνίδια, τα οποία αλλοιώνουν τη δομή του εγκεφάλου και καθιστούν τους ανθρώπους πιο ευάλωτους στην κατάθλιψη και το άγχος, η χρήση των social media έχει συνδεθεί με την κατάθλιψη και δεν μπορεί να παραβλεφθεί ή να υποτιμηθεί το ενδεχόμενο αρνητικής ψυχολογικής επίδρασης στους χρήστες.
Για παράδειγμα, η τηλεφωνική εξάρτηση, που οφείλεται στην υψηλή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί να μας οδηγήσει στο να δούμε ότι το τηλέφωνό μας δονείται ή ότι έχουμε λάβει ένα μήνυμα, ακόμη και όταν στην πραγματικότητα δεν έχουμε.
Ο ειδικός στην ανθρώπινη συμπεριφορά από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν δρ Ντάνιελ Κρούγκερ εξηγεί πως «οι φανταστικές ηχητικές κλήσεις και οι ειδοποιήσεις συνδέονται με την ψυχολογική μας επιθυμία για τέτοια σήματα. Αυτά τα μηνύματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να ενεργοποιήσουν τους ίδιους μηχανισμούς του εγκεφάλου, όπως συμβαίνει με την κοκαΐνη, και αυτό είναι μόνο ένας από τους τρόπους για τον εντοπισμό αυτών των μηχανισμών, διότι η νόησή μας είναι ένα φυσιολογικό προϊόν του εγκεφάλου μας. Υπάρχουν ολόκληρα τμήματα που προσπαθούν να σχεδιάσουν τα συστήματά τους ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο εθιστικά. Θέλουν να είστε μόνιμα συνδεδεμένοι και βομβαρδίζοντάς σας με μηνύματα και ερεθίσματα να προσπαθήσουν να επαναφέρουν την προσοχή σας πίσω στην εφαρμογή ή την ιστοσελίδα τους».
Άνθρωποι που ασχολούνται με την τεχνολογία εκ των έσω έχουν αναφέρει κατά καιρούς ότι «τα μυαλά μας μπορούν να παραβιαστούν» και κάποιοι από αυτούς έχουν ομολογήσει ότι απαγορεύουν στα παιδιά τους τη χρήση των social media, σύμφωνα με ρεπορτάζ του βρετανικού «Guardian».
Ωστόσο, ο αριθμός των μηνιαίων ενεργών χρηστών του Facebook έφτασε τα 2,13 δισεκατομμύρια αυτό το έτος, δηλαδή σημείωσε αύξηση της τάξης του 14% σε σύγκριση με πέρυσι. Παρά την ανησυχία γύρω από τα ζητήματα ιδιωτικού απορρήτου των δεδομένων, ο κολοσσός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κατέγραψε έσοδα ρεκόρ για το πρώτο τρίμηνο του 2018, φθάνοντας τα 11,97 δισ. δολάρια, αυξημένα κατά 49% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Ένας βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι το Facebook έχει καθιερωθεί στις ζωές μας. Ο συμπεριφοριστικός ψυχολόγος και συγγραφέας Νιρ Άιαλο έχει κατανοήσει πώς οι άνθρωποι συνδέονται με τα social media. «Ξεκινάει με μια σκανδάλη, μια ενέργεια, μια ανταμοιβή και έπειτα μια επένδυση και μέσα από διαδοχικούς επιτυχείς κύκλους, μέσα από αυτά τα άγκιστρα, σχηματίζονται συνήθειες. Τις βλέπουμε σε όλα τα είδη προϊόντων, σίγουρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα τυχερά παιχνίδια. Αυτό είναι ένα μεγάλο μέρος του πώς οι συνήθειες έχουν αλλάξει».
Μόλις σχηματιστεί μια συνήθεια, κάτι που προηγουμένως πυροδοτήθηκε από μια εξωτερική «σκανδάλη», όπως μια ειδοποίηση, ένα e-mail, ή οποιοδήποτε είδος ήχου κλήσης, δεν χρειάζεται πλέον αυτή η «σκανδάλη», παρατηρεί ο ψυχολόγος. Αντικαθίσταται ή συμπληρώνεται με μια εσωτερική «σκανδάλη», που σημαίνει ότι δημιουργούμε μια ψυχική σχέση ανάμεσα στην επιθυμία να χρησιμοποιήσουμε αυτό το προϊόν και να επιδιώξουμε να εξυπηρετήσουμε μια συναισθηματική ανάγκη, προσθέτει. «Τα προϊόντα είναι κατασκευασμένα έτσι για να έλκουν, και αυτό που είναι ενδιαφέρον για πολλούς είναι εθιστικό για τους περισσότερους, αυτό είναι σαφές», καταλήγει.
topontiki.gr
